Stryszawa — duża wieś gminna w powiecie suskim w województwie małopolskim, pod względem powierzchni jedna z największych wsi w Polsce. Znana głównie jako dobra baza wypadowa w wycieczki piesze w Pasmo Przedbabiogórskie (szczególnie na górę Jałowiec) i Pasmo Solnisk w Beskidzie Żywieckim oraz Beskid Mały.
Położenie[]
Miejscowość leży na wysokości 380-800 m.n.p.m. Większość zabudowań Stryszawy znajduje się w dolinie rzeki Stryszawki, ale także Czernej czy Lachówki. Niektóre domy pną się wysoko na zbocza Pasma Przedbabiogórskiego i Pasma Solnisk, które oplatają Stryszawę od wschodu, zachodu i południa. Najwyższym szczytem górującym nad wioską jest Jałowiec (1111 m.n.p.m.). Północ miejscowości (dolina, w której Lachówka wpada do Stryszawki) oddziela Pasmo Przedbabiogórskie zaliczane do Beskidu Żywieckiego (lub rzadziej do Beskidu Makowskiego) od Beskidu Małego. Generalnie Stryszawa jest pełna wąskich, górskich uliczek i charakterystycznych beskidzkich przysiółków.
Historia[]
Najwcześniejsza wzmianka o Stryszawie pochodzi z roku 1480. Wówczas dolina Stryszawki należała jeszcze do maleńkiego księstwa zatorskiego, które niedługo później trafiło do Polski. Stryszawa stała własnością rodziny Słupskich, a później właścicieli Suchej, Suskich. Podobnie jak w innych wioskach w regionie, żywe było wówczas osadnictwo ludności wołoskiej - ród Suskich sam się zresztą z niej wywodził. Budowniczy suskiego zamku, Kasper Suski popadł jednak w długi u Krzysztofa Komorowskiego i z czasem miejscowość przeszła pod własność tego ostatniego. Komorowski stworzył potężne beskidzkie latyfundium, które podzielił na trzech synów. Jeden z nich Piotr, odziedziczył Suchą wraz z przylegającymi do niej wioskami. W następnych wiekach Stryszawa była ściśle związana z kolejnymi właścicielami klucza posiadłości nazwanego tzw. "państwem suskim".
W XIX wieku miejscowość zmieniła czasowo swój typowo pasterski i rolniczy charakter. Rozwijać zaczęły się huty żelaza, w których pracowano na surowcu wydobywanym w pobliskim Targoszowie i Krzeszowie. Przemysł ten zaczął jednak zanikać po doprowadzeniu kolei żelaznej, która pozwalała dostarczać tego typu produkty ze Śląska. Owa kolej zresztą była częścią tzw. transwersalnej otwartej przez władze austro-węgierskie w 1884 roku. Linia biegła przez całą długość Galicji najważniejszymi beskidzkimi dolinami. Również w XIX wieku mieszkańcy Stryszawy zaczęli słynąć ze swoich drewnianych wyrobów, w tym zabawek. Chałupniczo wyrabiane są one tradycyjnie po dziś dzień.
Po I wojnie światowej Stryszawa była częścią najpierw powiatu żywieckiego, później makowskiego, aby wreszcie, na prośbę mieszkańców, wrócić pod zwierzchność Żywca. W czasie II wojny światowej hitlerowcy wywieźli ze Stryszawy prawie 100 osób zasiedlając na ich miejsce niemieckich osadników.
Turystyka i informacje praktyczne[]
Wieża widokowa Beskidzki Raj
Panorama z wieży widokowej w kierunku południowym
Stryszawa jest miejscowością letniskową oferującą dobrą ilość miejsc noclegowych o różnym standardzie. Większość to agroturystyki i pojedyncze domki do wynajęcia. W Stryszawie znajduje się również Młodzieżowe Schronisko pod Jałowcem, które oferuje tanie noclegi dla górołazów. Zlokalizowane jest niedaleko szlaku turystycznego na Jałowiec ze Stryszawy-Roztok. Niedaleko przełęczy Przysłop na znacznej wysokości (ok. 750 m.n.p.m.) znajduje się natomiast hotel Beskidzki Raj z restauracją, kręgielnią i rozmaitymi innymi atrakcjami dla odwiedzających. Do kompleksu należy także 25-metrowa wieża widokowa, z której przy dobrej pogodzie roztacza się widok na bardzo wiele szczytów Beskidu Żywieckiego (przede wszystkim Pasmo Jałowieckie, Policy i Babiogórskie), Beskidu Małego, Beskidu Śląskiego, Beskidu Makowskiego, a nawet Gorców.
W Stryszawie nie ma natomiast dobrze rozwiniętej sieci gastronomicznej, jednakże na obiad można udać się do pobliskiej Suchej Beskidzkiej lub Zawoi. W wiosce znajdują się dwie rzymskokatolickie parafie, markety spożywcze, placówka pocztowa, piekarnia, stacje benzynowe, boisko sportowe i apteka.
Szlaki górskie PTTK[]
Panorama w kierunku południowym z Jałowca
Jałowiec ze Stryszawy
Niebieski szlak na Jałowiec z polany Krawcowej
Potok Stryszawka
Kapliczka przydrożna w Stryszawie
Beskidzkie Centrum Zabawki w Stryszawie w odnowionym dworcu, zdjęcie ze strony UG Stryszawa
Kościół św. Anny w Stryszawie Górnej
Kościół św. Stanisława w Stryszawie Dolnej
Klasztor na Siwcówce
Stryszawa Górna (obok kościoła św. Stanisława) - Krzeszów
Całość trasy biegnie drogą asfaltową. Z Krzeszowa można dalej kierować się w kierunku takich szczytów jak Leskowiec lub Żurawnica.
- Stryszawa Górna (obok kościoła św. Stanisława) - Beskidzki Raj, wieża widokowa - Zawoja, przełęcz Przysłop
Z przełęczy Przysłop kontynuować można wędrówkę schodząc do Zawoi lub kierować się na zachód idąc masywem do Solnisko i dalej na Jałowiec.
- Stryszawa, os. Janiki (k. Beskidzkiego Raju) - Sucha Beskidzka
- Stryszawa, os. Matusy - przełęcz Kolędówki - Zawoja, centrum
- Stryszawa, os. Matusy - Stryszawa, Wsiórz - pod Solniskiem - Lachowice, os. Krale - Hucisko - Koszarawa - dalej w kierunku Babiej Góry
- Stryszawa, os. Wsiórz - Lachowice
- Stryszawa, os. Wsiórz - Polana Krawcowa - Jałowiec (1111 m.n.p.m.) - Zawoja, Wełcza
- Stryszawa, Roztoki - Polana Krawcowa
.jpg){kind=link}
Połączenie szlaku żółtego z Roztok (ok. 600 m.n.p.m.) do polany Krawcowej (ok. 900 m.n.p.m.) ze szlakiem niebieskim, który biegnie z owej polany na Jałowiec, jest najkrótszą trasą dojściową na ten szczyt. Trasa liczy 3,5 km, aczkolwiek należy liczyć się ze znacznymi przewyższeniami. Jak na warunki beskidzkie, szlak jest bardzo stromy.
Gminne szlaki turystyczne[]
Ścieżka przyrodnicza kard. Wyszyńskiego to ścieżka została wytyczona wzdłuż znakowanych szlaków PTTK. Na jej trasie znajduje się dziesięć tablic poświęconych przyrodzie Pasma Jałowieckiego. Szlak rozpoczyna się w Stryszawie-Roztoki, pnie się w górę na Jałowiec, a następnie odbija żółtym szlakiem w lewo w stronę schroniska Opaczne oraz Kolędówek. Stamtąd zielonym szlakiem turyści wracają do Stryszawy Górnej. Podczas trasy ujrzeć można wodospad, pomnik przyrody świerk Siłosław czy też liczne miejsca upamiętniające kard. Wyszyńskiego i Karola Wojtyłę.
Ścieżka Kapliczek to ścieżka oznaczona białym kwadratem z wymalowanym żółtym paskiem biegnącym po przekątnej. Szlak prowadzi z klasztoru Karmelitów Bosych w Zawoi-Przysłopiu do Gronia Jana Pawła II przez m.in. Jałowiec. Głównym celem ścieżki jest prezentacji charakterystycznej małej góralskiej architektury sakralnej, a więc przydrożnym kapliczek w Stryszawie, Krzeszowie i Targoszowie.
Atrakcje kulturalne[]
Gminny Ośrodek Kultury w Stryszawie od kilku lat decyduje się kultywować i rozpowszechniać stryszawską tradycję wyrobu produktów drewnianych, głównie zabawek. W zmodernizowanym w ostatnich latach dworku znajduje się wystawa stała prezentująca unikalne wytwory lokalnego rzemieślnictwa, a przede wszystkim zabawkarstwa ludowego: malowanych koników, kogucików, bocianów itd.
Samorząd stryszawski organizuje natomiast rokrocznie Święto Zabawki Ludowej, lokalny festyn prezentujący tradycję, folklor i regionalnych artystów.
Zabytki[]
Jedynym obiektem w Stryszawie wpisanym do rejestru obiektów jest budynek byłego zarządu dóbr Sucha, który obecnie pełni funkcję leśnictwa. Znajduje się w Stryszawie-Roztokach.
Innym wartym zobaczenia obiektem jest znajdujący się na Stryszawie Górnej neogotycki kościół św. Anny zbudowany jeszcze za czasów zaboru austriackiego. Drugim kościołem w miejscowości jest znacznie młodszy kościół św. Stanisława na tzw. Stryszawie Dolnej.
W Stryszawie, podobnie jak w całym regionie, znajduje się bardzo wiele starych i pięknie zdobionych kapliczek przydrożnych, utrzymywanych przez mieszkańców stale w dobrym stanie. W przypadku Stryszawy aż trzy figury przydrożne przedstawiające Chrystusa pochodzą z I połowy XVIII wieku. Zachowała się też kaplica przydrożna z I połowy XIX wieku.
Na Stryszawie Górnej warto zwrócić uwagę również na klasztor Sióstr Zmartwychwstanek na Siwcówce założony w 1929 roku na gruntach oddanych przez Katarzynę Siwiec. Siostry zakonne miały w obiekcie uczyć dziewczynki prowadzenia gospodarstwa domowego. Klasztor był miejscem, w którym zatrzymywał się przyszły papież Karol Wojtyła oraz kardynał Stefan Wyszyński. Temu ostatniemu poświęcono nawet Izbę Pamięci prezentującą pamiątki po tym duszpasterzu.
Dojazd[]
Stryszawa położona jest na drodze wojewódzkiej 946, która zapewnia dobrą komunikację m.in. z pobliskimi miastami Suchą Beskidzką i Żywcem. Do Zawoi "na skróty" dojechać można bardzo krętą drogą asfaltową przez przełęcz Przysłop.
Przez miejscowość przechodzi linia kolejowa, ale aktualnie jeżdżą nią tylko nieliczne pociągi dalekobieżne nie zatrzymujące się w Stryszawie. W pobliskiej Suchej Beskidzkiej znajduje się stacja kolejowa, z której pociągi regionalne odjeżdżają do Zakopanego i Krakowa. Ze stacji Sucha Beskidzka Zamek dostać się można natomiast połączeniami dalekobieżnymi w inne rejony kraju.
Droga wojewódzka nr 946 przechodzi przez tzw. Stryszawę Dolną i to tam znajduje się przystanek autobusowy obok kościoła św. Stanisława, z którego prywatne busy kursują do Suchej Beskidzkiej bezpośrednio lub przez Krzeszów i inne okoliczne wioski. Tych połączeń jest najwięcej, nawet co pół godziny. Bardzo wiele jest też busów do Krakowa przez Suchą Beskidzką i Sułkowice. Gorzej, ale także przyzwoicie prezentuje się także oferta przewozów w drugą stronę - do Lachowic oraz do Korbielowa i Bielsko-Białej przez Żywiec. Zdecydowanie gorzej komunikacyjnie prezentuje się Stryszawa Górna - stamtąd busem dojechać można tylko do Suchej Beskidzkiej. Najdalej "w górę" wysunięty przystanek mieści się na Roztokach niedaleko szlaku turystycznego na Jałowiec.
Mapa[]
W pobliżu[]
- Lachowice (zabytkowy drewniany kościół) - 6 km
- Sucha Beskidzka (zamek, zabytkowy kościół) - 7 km
- Krzeszów (kościół zabytkowy, szlak na Żurawnicę) - 8 km
- Zawoja (szlaki na Babią Górę, ośrodek narciarski) - 8 km
- Targoszów (szlak na Leskowiec) - 10 km
- Wadowice (miejscowość rodzinna Jana Pawła II) - 28 km
- Żywiec (zabytkowy kościół, Muzeum Browaru) - 32 km
| Gmina BUDZÓW | Budzów |
|---|---|
| Gmina BYSTRA-SIDZINA | Bystra • Sidzina |
| Gmina JORDANÓW miejska | Jordanów |
| Gmina JORDANÓW wiejska | Wysoka |
| Gmina MAKÓW PODHALAŃSKI | Maków Podhalański (kościół parafialny) |
| Gmina STRYSZAWA | Krzeszów (kościół Matki Boskiej Nieustającej Pomocy) • Lachowice (kościół św. Piotra i Pawła) • Stryszawa (dworek, kościół św. Anny, klasztor Sióstr Zmartwychwstanek) • Targoszów) |
| Gmina SUCHA BESKIDZKA | Sucha Beskidzka (zamek, zespół kościelno-klasztorny, karczma "Rzym") |
| Gmina ZAWOJA | Zawoja (kościół św. Klemensa, klasztor oo. Karmelitów Bosych, Mosorny Groń) |
| Gmina ZEMBRZYCE | Zembrzyce |